تحقیق در عملیات ۳

انواع پژوهش در پژوهش در عملیات کدامند ؟

در یک دسته‌بندی عمومی ، اگر پژوهش برای حل مسائل مشخص و موجود انجام شود نوع پژوهش از جهت خروجی ، کاربردی خواهد بود و اگر توسعه تئوریها و روشهای عمومی برای تولید دانش هدف باشد نوع پژوهش ، محض خواهد بود .

با هدف تدوین روش پژوهش برای پژوهش در عملیات ، در اینجا دسته‌بندی عملی‌تری از انواع پژوهش در پژوهش در عملیات ارائه می‌کنیم . در این دسته‌بندی سه نوع پژوهش قابل تشخیص است :

1- حل مسائل واقعی .

2- توسعه مدل یا روش حل برای مسائل کلاسیک .

3- توسعه تئوریها یا فنون عمومی .

در حل مسائل واقعی ، متخصص پژوهش در عملیات با مساله‌ای مربوط به یک عملیات در حال اجرا روبروست . صرفنظر از اینکه مشکل چه باشد و چگونه توسط سفارش‌دهنده مطرح شده باشد ممکن است از دیدگاه پژوهش در عملیات ناشناخته بوده و به درستی تعریف نشده باشد یا چیزی به غیر از آنچه باشد که مدنظر سفارش‌دهنده است ؛ بنابراین تعریف مساله در این نوع پژوهش از اهمیت بالایی برخوردار است . واقعی بودن مساله ضرورت دقت در تعیین مفروضات ، جمع‌آوری داده‌ها ، تعیین پارامترها و روابط و تدوین اهداف عملیات و شاخص‌های اثربخشی را دوچندان می‌نماید . عوامل اشاره شده نقش تعیین‌کننده‌ای در تعریف مساله و دستیابی به راه‌حل دارند . راه‌حل پیشنهادی در حل مسائل واقعی زمانی ارزشمند است که بتواند در عمل پیاده شود . یعنی تطبیق و تعدیل راه‌حل پژوهش به شکلی که به راه‌حل عملیاتی و واقعی منجر شود بسیار مهم است .

مسائل کلاسیک ، مسائلی هستند که به دلیل تشابه در بسیاری از عملیات مختلف ، پژوهشهای متعدد برای ارائه راه‌حل و دارا شدن سابقه علمی در کتابها و مقاله‌های مربوط به پژوهش در عملیات ، به شکل کلاسیک درآمده‌اند . مساله فروشنده دوره‌گرد ، مساله مسیریابی وسایل ترابری ، مسائل برش و چیدمان ، تعادل خط مونتاژ ، مساله زمانبندی خدمه پرواز ، مساله تخصیص مضاعف و زمانبندی کارگاهی از مسائل کلاسیک به شمار می‌آیند ؛ این مسائل کاملا شناخته‌شده هستند . اهداف ، شاخص‌های اثربخشی ، محدودیتها و قیود ، پارامترها و مفروضات هر یک از مسائل کلاسیک مشخص و روشن هستند . خصوصیات راه‌حل ، مشخص و به صورت مستقیم قابل کاربرد در موارد واقعی هستند . نیازی به جمع‌آوری داده‌های واقعی نیست و داده‌‌های فرضی که به شرایط واقعی این نوع مسائل شبیه باشد کفایت می‌کند ؛ در حل این نوع مسائل ، پژوهشگر با توسعه مدلی از مساله ، روش حل مساله یا هر دو روبروست .

در توسعه تئوریها یا فنون عمومی ، حل مساله واقعی یا کلاسیک مدنظر نیست بلکه پژوهشگر قصد دارد تئوریهای جدیدی را در قالب قضایا و روابط برای مفاهیم ، اصول و فنون موجود بیان دارد یا فن جدیدی را برای استفاده در حل مدلها ابداع نماید . در اینجا هدف کاربرد نتایج پژوهش در حل مسائل نیست (اگر چه ممکن است از آنها استفاده شود) بلکه تولید دانش در حوزه پژوهش در عملیات است . در این نوع پژوهش ، پژوهشگر با تعریف مساله ، جمع‌آوری داده‌ها ، مدلسازی و کاربرد نتایج حل مدل روبرو نیست و بنابراین روش پژوهش متفاوت و کمتر قابل مستندسازی خواهد بود .

همانطور که مشاهده می‌شود روش پژوهش در هر دسته متفاوت از دیگر دسته‌ها خواهد بود . دسته اول و دوم براساس تعاریف ، پژوهش کاربردی هستند اما ممکن است پژوهشهای دسته اول منجر به انجام پژوهش‌های دسته دوم و سوم و پژوهش دسته دوم منجر به پژوهش دسته سوم گردد ؛ پژوهش در دسته سوم ، پژوهش از نوع محض است .